A Conquista romana da Hispânia Citerior

Um modelo teórico a partir da Arqueologia

Autores

  • Cesar Carreras Universitat Autònoma de Barcelona
  • Laia Catarineu Universitat Autònoma de Barcelona
  • Esther Rodrigo Universitat Autònoma de Barcelona
  • Núria Romani Universitat Autònoma de Barcelona
  • Joaquim Pera Universitat Autònoma de Barcelona

DOI:

https://doi.org/10.34024/herodoto.2022.v7.15477

Palavras-chave:

Conquista romana, Península Ibérica, Aprovisionamento, Castelos, Torres, Acampamentos militares

Resumo

A conquista romana da Península Ibérica, e mais precisamente do território que viria a ser a província da Hispânia Citerior, tem suscitado um interesse particular nos últimos anos. Intervenções arqueológicas preencheram uma lacuna no conhecimento da atividade militar dos séculos II-I a.C., que basicamente só era conhecida através de fontes antigas. Graças ao trabalho contínuo de várias equipas de investigação, temos atualmente um panorama completamente diferente. Nestas novas investigações sobre o primeiro século da conquista romana da Península, o século II a.C., que há poucas décadas era um período completamente desconhecido, surge como um período crucial para propor novas hipóteses sobre o modelo romano de conquista deste território do norte peninsular. Este modelo de conquista foi seguramente aplicado, com algumas nuanças, aos outros territórios que viriam a constituir o futuro Império Romano.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Métricas

Carregando Métricas ...

Biografia do Autor

Cesar Carreras, Universitat Autònoma de Barcelona

Professor titula de Arqueologia Clássica da Universidade Autônoma de Barcelona. 

Especialista no estudo de ânforas romanas, aplicação de redes para o estudo do transporte na Antiguidade e geofísica. Atualemtne dirige as escavações da cidade romana de de Iulia Libica (Llívia)

Laia Catarineu, Universitat Autònoma de Barcelona

Doutora em Arqueologia Clássica pela Universidade Autônoma de Barcelona.

Tese sobre a Arqueologia militar do nordeste da Península ibérica e do vale médio do Ebro. Atualmente é arqueóloga free-lance na Catalunha.

Esther Rodrigo, Universitat Autònoma de Barcelona

Leitora Serra-Hunter de Arqueología Clásica da universidade Autônoma de Barcelona.

Especialista no estudo da paisagem e da conquista romana no século II a.C. Atualmente dirige as escavações Puig Castellar (Biosca), um castelo do século II aC.

 

Núria Romani, Universitat Autònoma de Barcelona

Leitora  Serra-Hunter de Arqueologia Clássica da Universidade Autônoma de Barcelona.

Especialista no estudo das ruas das antigas cidades romanas do nordeste da Península ibérica e no urbanismo, aprovisionamento de água e evacuação de resíduos. Atualmente dirige as escavações de Iesso (Guissona), uma didade romana fundada em fins do século II a.C.

Joaquim Pera, Universitat Autònoma de Barcelona

Professor titula de Arqueologia Clássica da Universidade Augônoma de Barcelona. 

Especialista no estudo de cerâmicas e numismática. Atualmente colabora com as escabações de Puig Castellar (Biosca) e Iesso (Guissona).

Referências

ÁLVAREZ, R.; BATISTA, R.; MOLIST, N.; Y ROVIRA, J. La muralla del bronce final i pepoca ibérica d’Olèrdola (Olèrdola. Alt Penedès), Fortificacions. La problemática de l’ibèric ple (segles IV-III a.C). Simposi Internacional d’Arqueologia Ibèrica. Manresa: Centre d’Estudis del Bages, 1991, p. 153-158.

ANTEQUERA, F.; VAZQUEZ, D. Memòria de la intervención arqueológica preventiva en les obres de construcción del Projecte d’aparcament subterrani de l’Illa Fradera (Badalona, Barcelonès). Servei d’Arqueologia i Paleontologia, Generalitat de Catalunya, memoria inédita, 2010.

BELTRÁN LLORIS, M. Arqueología e historia de las ciudades antiguas del Cabezo de Alcalá de Azaila (Teruel). Zaragoza: Universidad de Zaragoza, 1976.

BELTRÁN MARTÍNEZ, M. Las casas del poblado de Contrebia Belaisca. Planteamiento de problemas y estado de la cuestión. La Casa Urbana Hispanorromana. Zaragoza: Diputación de Zaragoza, Institución Fernando el Católico, 1991, p. 181-202.

CADIOU, F. Hibera in Terra Miles: Les armées romaines et la conquête de l’Hispanie sous la République (218-45 av. J.-C.). Madrid: Bibliotheque de la Casa de Velazquez 38, 2008.

CADIOU, F. Praesidia et castella dans les sources. Revista d’Arqueologia de Ponent 25, 2015, p. 231-243.

CASAS GENOVER, J.; NOLLA, J.M.; PALAHÍ, L.; VIVÓ, D.; SOLER FUSTÉ, V. 2015. Mas Gusó; una statio romana al suburbium d’Emporiae (Provincia Hispaniae Citerior). Revista d’Arqueologia de Ponent 25, 2015, p. 245-262.

CASTANYER, P., M. SANTOS; J. TREMOLEDA. Una nueva fortificación de época republicana en Empúries. Una base militar para la conquista de Hispania. In: BENDALA, M. (ed.) Los Escipiones. Roma conquista Hispania. Alcalá de Henares: Museu Arqueológico Regional. 2015, p. 107-128.

CATARINEU, L. Topografía y arqueología del conflicto en el noreste de la Hispania Citerior y valle medio del Ebro durante las primeras fases de la ocupación romana (218-75 a.C.). Tesis Doctoral, Universidad Autónoma de Barcelona, 2022.

DE SOTO, P.; CARRERAS, C. The economic and social evolution of the Iberian Peninsula as revealed through the analysis of Roman transport infrastructure. In: BRUGHMANS, T.; WILSON, A. (eds). Simulating Roman economies: Theories, Methods and Computational Models. Oxford: Oxford Roman Economy, 2022, p. 248-275.

DÍAZ, M. El castellum de Puigpelat: un punt estratègic de control territorial a l’entorn de la Tarraco republicana. In: PREVOSTI, M.; LÓPEZ, J.; GUITART, J. (eds.). Ager Tarraconensis. Paisatge, poblament, cultura material. Actes del Simposi Internacional. Tarragona: Institut Català d’Arqueologia Clàssica, 2013, p. 355-365.

DOBSON, M. The Army of the Roman Republic. The second century BC. Polybius and the camps at Numantia, Spain. Oxford: Osbow Boks, 2008.

ESTRADA, J.; VILLARONGA, L. La Lauro moneta y los hallazgos de Cànoves. Ampurias XXVIII, 1967, p. 135-191.

FERRERUELA, A.; MÍNGUEZ, J.A. Dos modelos de implantación urbana romanorrepublicana en el valle medio del Ebro: las ciudades de La Cabañeta y la Corona. Archivo Español Arqueologia, 76, 2003, p. 247-262.

GARCIA, M. Conjunts ceràmics dels segles II-I a.C. a Tarragona: Producció, comerçe i consum a la Tarraco republicana. Tesis inédita (URV). Tarragona, 2013.

GENERA, M. Sant Miquel de Vinebre (Vinebre, Ribera d’Ebre): els darrers vestigis ibèrics a la part final de l’Ebre. Tribuna d’Arqueologia 1992-1993, 1994, p. 85-94.

JIMÉNEZ, A. et al. Renewed work at the Roman camps at Renieblas near Numantia (2nd-1st c. BCE). Journal of Roman Archaeology 33, 2020, p. 5-34.

KNAPP, R. C. Aspects of the Roman Experience In Iberia 206-100 BC. Anejos de Hispania Antiqva 9. Valladolid: Universidad de Valladolid-Colegio Universitario de Álava, 1977.

MARTÍN MENÉNDEZ, A. Intervencions arqueològiques a Ca l’Arnau-Can Mateu (Cabrera de Mar, Maresme), 1997-1998. Actes de les Jornades d’Arqueologia, 2004, p. 376-407.

MARTÍN BUENO, M.; SÁENZ PRECIADO, C. (eds.). Modelos edilicios y prototipos en la monumentalización de las ciudades en Hispania. Monografías Arqueológicas 49. Zaragoza: Universidad de Zaragoza, 2012.

MINGUEZ, J.A. La ciudad romanorrepublicana de La Cabañeta (El Burgo de Ebro, Zaragoza) y la implantación delos modelos arquitectónicos itálicos en el valle medio del Ebro. In: ÁLVAREZ, J.M.; NOGALES, T.; RODÀ, I. Actas del XVIII Congreso Internacional de Arqueología Clásica. vol. II. 1679-1682. Mérida: Museo Nacional de Arte Romano, 2014.

MORALES, F.; MORILLO, A. New considerations on Renieblas Camp III (Soria): Nobilior’s or Scipio’s castra? CUPAUAM, 46, 2020, p. 187-214.

MORERA, J.; OLLER, J. Memòria de les intervencions arqueològiques al Castellot de Bolvir, Any 2015. Servei d’Arqueologia I Paleontologia, Generalitat de Catalunya, memória inédita, 2015.

MORET, P. Tours de guet, maisons à tour et petits établissements fortifiés de l’Hispanie républicaine: l’apport des sources litteraires. In: MORET, P.; CHAPA, T. (eds.) Torres, atalayas y cases fortificades. Explotación y control del territorio en Hispania ( s. III a. de C.-s. I d. de C). Jaén: Casa de Velázquez Universidad de Jaén. 2004, p. 13-29.

MORILLO, A. Los establecimientos militares temporales: conquista y defensa del territorio en la Hispania republicana. In: MORILL, Á.; CADIOU, F.; HOURCADE, D. (eds.). Defensa y territorio en Hispania de los Escipiones a Augusto: (espacios urbanos y rurales, municipales y provinciales): coloquio celebrado en la Casa de Velázquez (19 y 20 de marzo de 2001). León-Madrid: Casa de Velázquez, 2003, p. 42-80.

MORILLO, A. Campamentos y fortificaciones tardorepublicanas en Hispania. Una línea de investigación en arqueología militar romana. In: PERA, J.; VIDAL, J. (eds). Fortificaciones y Control del Territorio en la Hispania Republicana. Zaragoza: Pórtico, 2012, p. 1-51.

NOGUERA, J.; PRINCIPAL, J.; ÑACO DEL HOYO, T. La actividad militar y la problemàtica de su reflejo arqueológico: el caso del Noreste de la Citerior (218-45 a.C.). In: CANDIOU, F.; NAVARRO, M. (eds.). La Guerre et ses traces. Conflicts et sociétés en Hispanie à l’époque de la conquête romaine ( IIIe-Ier s. a.C.). 31-56. Ausonius Memoires 37. Bordeaux: Ausonius Maison de l’Archéologie, 2014, p. 31-56.

OLESTI, O. Paisajes de la Hispania romana. La explotación de los territorios del Imperio. Barcelona, 2014.

PADRÓS, C.; AMAT, A. La torre romana de Puig d’Àlia i les seves fases prèvies: resultats de les campanyes 2016-2017 (Amer, La Selva). In: LLINÀS, J. (ed.), Catorzenes Jornades d’Arqueologia de les Comarques de Girona. Girona, 2018, p. 189-196.

PALAHÍ, L. El suburbium de Gerunda. Evolució històrica del Pla de Girona en època romana. Tesis Doctoral inèdita, Girona: Universitat de Girona, 2013.

PERA, J., E. RODRIGO, N. ROMANÍ; C. CARRERAS. Puig Castellar de Biosca (Lleida). Una fortificación romana del siglo II a.C. en el noreste de la Hispania Citerior. Gladius, 39, 2019, p. 19-43.

PRINCIPAL, J.; CAMAÑES, P.; PADRÓ, C. Un edifici singular al castellum romanorepublicà de Monteró 1 (Camarasa, la Noguera), i l’urbanisme complex d’un post avançat del nord-est de la Citerior. Revista d’Arqueologia de Ponent 25, 2015, p. 309-325.

REDDE, M. Les camps militaires républicains et augustéens: paradigmes et realités archéologiques. Saldvie 8, 2008, p. 61-71.

RICHARDSON, J. S. Hispaniae: Spain and the development of Roman imperialism, 218-82 BC. Cambridge: Cambridge University Press, 1986.

RODRIGO, E.; GARCIA, G.; MERCADO, M.; GUIART, J. El jaciment de Can Tacó (Montmeló i Montornès del Vallès), i els inicis de la presència romana al territori laierà en època republicana. In: PREVOSTI, M.; LÓPEZ, J.; GUITART, J. (eds.). Ager Tarraconensis. Paisatge, poblament, cultura material. Actes del Simposi Internacional. Tarragona: Institut Català d’Arqueologia Clàssica, 2013, p. 217-229.

RODRIGO, E.; CARRERAS, C.; PORCCHEDU, V. Marques africanes i ròdies de Can Tacó, Barccelona (Catalunya). Pyrenae 46 (2), 2015, p. 35-47.

ROLDÁN, J. M.; WULFF, F. Historia de España: Citerior y Ulterior. Las provincias romanas de Hispania en la era republicana, Historia de España. Colección Fundamentos nº 177. Madrid, 2001.

SÁNCHEZ MORENO, E. Las Guerras Celtíberico-Lusitanas (114-93 a.C.) y su dimensión geopolítica. In: PRINCIPAL PONCE, J.; ÑACO DEL HOYO, T.; DURAN, M.; MESTRES, I. (eds.), Roma en la Península Ibérica presertoriana. Escenarios de implantación militar provincial. Universitat de Barcelona, Collecció Instrumenta 56, 2017, p. 59-78.

SCHULTEN, A. Segeda, Homenajem a Martins Sarmento. Guimaraes, 1933, p. 373-375.

SCHULTEN, A.; WULFF, F. Historia de Numancia. Pamplona:Urgoiti editores, 2004.

SINNER, A. La difusión de las emisiones ibéricas layetanas. Saguntum 45, 2014, p. 171-185.

SINNER, A.; CARRERAS, C. Methods of palaeodemography: The case of the Iberian oppida and Roman cities in the North-East Spain. Oxford Journal of Archaeology 38 (3), 2019, p. 302-324.

SOLANA, J. M. Ensayo demográfico de los años 155/133 a.C. según los datos de las fuentes escritas. In: MANGAS, J. (ed,), Hispania e Italia en la crisis de la República de Roma, Actas del III Congreso Hispano-Italiano (Toledo 20-24 de septiembre de 1993). Madrid: Universidad Complutense de Madrid, Editorial Complutense, 1998, p. 9-32.

TREMOLEDA, J.; SANTOS, M.; CASTANYER, P. Una nova fortificació d’e`poca republicana a Empúries. Una base militar per a la conquista d’Hispani. Annals de l’Institut d’Estudis Empordanesos 47, 2016, p. 47-74.

VICENTE, J.D.; PUNTER, M.P.; MARTÍN, J.; HERCE, A.I.; ESCRICHE, C. Un pavimento de opus signinum con epígrafe ibérico. Mosaicos romanos. Actas de la I Mesa Redonda Hispano-Francesa sobre mosaicos romanos. Madrid: Ministerio de Cultura, 1989, p. 11-41.

Publicado

2023-08-03

Como Citar

Carreras, C., Catarineu, L. ., Rodrigo, E., Romani, N., & Pera, J. (2023). A Conquista romana da Hispânia Citerior: Um modelo teórico a partir da Arqueologia. Heródoto: Revista Do Grupo De Estudos E Pesquisas Sobre a Antiguidade Clássica E Suas Conexões Afro-asiáticas, 7(2), 107–138. https://doi.org/10.34024/herodoto.2022.v7.15477

Edição

Seção

Dossiê / Dossier